بیابان و کویر لوت

آب و هوای کویر لوت

احمد مستوفی

اطلس آب و هوائی ایران مشخصات آب و هوائی مشرق ایران را تا اندازه‏ای روشن کرده‏ است ولی چون در نزدیکی لوت ایستگاههای هواشناسی مناسبی وجود ندارد ما از خصوصیات‏ آب و هوائی مرکز لوت اطلاع درستی نداریم مثلا مقدار بارندگی در صحرای لوت کمتر از صحراهای شمالی نیست و در حدود 100 میلیمتر متوسط سالیانه است ولی در خصوص گرما و وضع بادها موضوع ساده نیست زیرا با ملاحظهء وضع طبیعی حوضه درجهء گرمای آن میتواند با نواحی اطراف‏ فرق کند متوسط سالیانهء درجهء گرما طبق اطلس مزبور 20 تا 25 درجه و سردترین ماههای سال‏ که دی باشد در مرکز در حدود 15 درجه و در دشتهای اطراف ده درجه است.

لوت بنابراین‏ زمستانهای نسبتا سرد دارد و در شهداد در اوائل دیماه چند شب گرماسنج به زیر صفر رسید و آب‏ یخ زد.شبهائیکه در مرکز لوت گذرانده‏ایم سرد بود و گرماسنج تا 3 درجه زیر صفر را نشان‏ میداد.یخ‏بندان گواینکه در اطراف لوت خارق العاده نیست ولی نادر است.در اسفند ماه هوا گره میشود و متوسط روزانه در حدود 20 درجه است.در اردیبهشت متوسط روزانه 20 و در تیر ماه 35 و در شهریور ماه 30 درجه است.

حداکثر درجهء حرارت روزانه در دی 20 درجه در اسفند ماه 30 درجه و در اردیبهشت و خرداد 40 درجه و در تیر و مرداد در مرکز لوت 45 درجه‏ است.بنابراین لوت تابستان بسیار گرمی دارد.

استراتیل زوئر در تابستان گرمای کوهپایه را اندازه‏ گرفته و با ملاحظهء پستی چالهء مرکزی و گرم شدن هوا در چاله باین نتیجه رسیده است که گرم‏ ترین نقاط دنیا در صحرای ترابلس یا در دره مرگ مغرب آمریکا نیست بلکه باید در مرکز لوت‏ ایران به 60 درجه برسد.

مسئله مهم در سنجش عوامل جوی فشار هوا و بادهاست.شناسائی جهت بادهای‏ اصلی و فرعی و موسم وزش باد برای توجیه و بیان شکل ناهمواریهای صحرائی و مخصوصا تپه‏های شنی لازم است.

سنجش عوامل جوی حاصله از دستگاههای دور از لوت نمیتواند وضع‏ داخله لوت را معین نماید.بدین جهت برای شناسائی کامل مسائل آب و هوائی مربوط بلوت‏ باید دستگاههای هواشناسی مطلوب را در داخلهء لوت ایجاد نمود و حتی در مرکز چاله یک‏ دستگاه هواشناسی خودکار ثابت قرار داد.

در برنامهء تحقیقاتی آتیه ایجاد 5 دستگاه در اطراف لوت لازم است از این 5 دستگاه‏ 3 دستگاه کاملا مجهز بوسائل اندازه‏گیری باد و فشار و درجه گرمای هوا و رطوبت و باران خواهند شد.

دستگاه شهداد و نصرت‏آباد دستگاههای اگروکلیماتولوژی خواهند شد و با کمک این دو دستگاه میتوان تحقیقات میکروکلیماتولوژی برای مطالعهء زندگی نباتی در شهداد و نصرت‏آباد انجام داد.ایستگاه بم که دستگاه سینوپتیک دارد مجهز است و از آمار آن هم‏اکنون استفاده‏ میشود.در کشیت و دمسلم هم دو دستگاه کلیماتولوژی ایجاد میشود و سعی خواهد شد که‏ یک دستگاه خودکار در مرکز چاله لوت نصب گردد.

ایجاد دستگاههای مزبور باید هرچه‏ زودتر انجام گردد که نتایج حاصله در مدت چند سال بتوانند مورد استفاده علوم دیگر از جمله‏ ثبات‏شناسی و حیوان شناسی و کشاورزی قرار گیرند. از هم‏اکنون مطالعهء عوامل جوی طبق آمار موجود شروع شود و مخصوصا جریان هوا و بادها در اصفهان و یزد و طبس و بیرجند و بم و جاسک و چاه‏بهار مطالعه گردد و بالاخره با ایجاد دستگاههای مزبور و عوامل جوی موجود وضع فشار هوا در مرکز لوت و تغییرات محلی این مرکز فشار شناخته شوند.

آبهای روان در کویر لوت

احمد مستوفی

برخلاف تصور قبلی،آبهای روان در اطراف دشت لوت کم نیستند وضع بسترهای خشک‏ رودها و شست‏وشوی زمین در دشتها و در داخل کلوت نمودار جریان بسیار زیاد آب در بعضی‏ فصول است.

در منطقهء غربی بواسطهء نزدیکی کوههای مرتفع کرمان بدشت لوت چندین رود از ارتفاعات سرچشمه گرفته و وارد چاله مرکزی میشوند و غالب این رودها در تمام سال آبی‏ نسبتا وافی دارند و با وجودیکه سفر در اوایل زمستان و موسم خشکی انجام گرفت ملاحظه شد که رود شور در شمال غربی حوضه آب زیادی دارد و این آبها در چاله‏های بین کلوت روی زمین‏ پخش میشوند و چاله پای کلوت همیشه مرطوب است-

در اطراف شهداد دو رود بزرگ دیگر بطرف لوت میروند که مقدار کمی از آب آنها بمصرف آبیاری میرسد.در لوت جنوبی در کوهپایه‏ پشو و کشیت باز دو رود دائمی بطرف لوت جاریست و از ارتفاعات جنوب غربی هم آبهای‏ موسمی بطرف چاله جریان دارد.

جنوب لوت آبهای فراوانی دارد که جزء حوضهء رود نرماشیراند و کوههای جنوبی بم سرچشمه بسیاری از آبهای دائمی یا موسمی است که یا به باتلاقهای محلی‏ میریزند و یا جزء حوضهء نرماشیر و رودشور میشوند و از ارتفاعات جنوب شرقی و منطقهء سیستان‏ هم آبهای زیادی به چالهء جنوبی زنگی احمد میرسد.

با توصیف فوق باید قبول کرد که منطقهء لوت بی‏آب نیست و همین آب فراوان اطراف است‏ که در قرون متمادی به پیدایش و توسعهء لوت کمک کرده است.آبهای اطراف لوت شوراند و شوری آنها متفاوت است بعضی از آبهای شور مانند رود نرماشیر و رود شهداد و کشیت با وجود شوری بمصرف آبیاری میرسند و بعضی آبها بکلی شور و بی‏مصرف است.

شور شدن آب این‏ رودها بواسطهء عبور از زمینهای رسی و نمکی و ژیپسی است که تا حد اشباع مواد آنها در آب‏ حل میشود و گسترش آبها در چاله‏ها و حوضه‏ها باعث ازدیاد و پیدایش زمینهای کویری شور میگردد و بطوریکه گفته شد در دوره‏های معرفه الارضی هم بر حسب وضع بارندگی زمینهای‏ کویری لوت زیاد و کم شده‏اند.از اواخر دوران سوم باینطرف منطقهء لوت گاهی بصورت دریاچه‏ کویری با آب زیاد بود و گاهی دریاچه خشک گشته و رسوبات کویری ته نشست نموده و گاهی‏ شست‏وشوی زیاد زمین مواد کویری را شسته و کویرهای تازه‏ای ساخته است.

پیدایش و تشکیل زمینهای شور و کویری دشت لوت بواسطهء عمل آب انجام شده و این‏ عمل بصورت مستمر تا امروز هم ادامه دارد و باید انتظار داشت که در آتیه هم زمینهای کویری‏ زیادتر شده و دشت لوت وسیعتر گردد و اما در دشت لوت برخلاف دشت کویر چون اطراف حوضه‏ را ارتفاعات فراگرفته و شیب دامنه‏ها و دشتها زیاد است جریان آب بطرف چالهء مرکزی راحت‏ است و آب روی زمین نمیماند تا کفه‏های مرطوب مانند دشت کویر ایجاد نماید.

در تحقیقات آتیه باید جریان آبها در اطراف دشت لوت مورد بررسی‏های دقیق علمی قرار گیرد و با ایجاد مراکز آب‏سنجی و آزمایشهای آب‏شناسی معلوم شود که این آبها در عبور از چه‏ مناطقی شور میشوند و در مسیر آبها وسعت زمینهای شور چقدر است شاید ممکن باشد که بوسیلهء انحراف مسیر رود از زمینهای شور به زمینهای شیرین و با ایجاد ترعهء مصنوعی در مسیر زمینهای‏ شور و یا ساختن سدی در پشت زمینهای شور این آبها را قابل استفاده نمود و در دشتها برای‏ آبیاری از آنها استفاده کرد و برای اجراء این طرح باید زمین‏شناسی مناطق واقع در مسیر رودها بطور دقیقی مطالعه گردد.

آیا لوت گرمترین نقطه زمین است؟

محسن ادیب

بر طبق آخرین تحقیق دانشمندان اقلیم شناسی دانشگاه مونتانا در ایالات متحده بیابان لوت در ایران، بیابان تورپان باسین در چین، و بدلندز در صحرای کوئینزلند استرالیا در میان گرمترین نقاط زمین هستند. این تحقیق بر اساس داده های آماری ماهواره های هواشناسی ناسا از سال 2003 تا 2009 است که مورد بررسی این دانشمندان قرار گرفته است. نتایج این تحقیق در نشریه معتبر هواشناسی آمریکا به چاپ رسیده است.

صحرای کوئینزلند استرالیا

 

اما ابهام کماکان باقی است. به راستی گرمترین نقطه کره زمین در کجا قرار دارد؟ در سال 1913 یک ایستگاه زمینی هواشناسی در پارک ملی Death Valley واقع در ایالت کالیفرنیا دمای 56.7 درجه سانتیگراد را به ثبت رساند که در آن زمان گرمترین دمای ثبت شده بر روی کره زمین بود. در سال 1922 این رکورد در صحرای العزیزیه لیبی شکسته شد. ایستگاه های هواشناسی در این صحرا دمای 57.8 درجه سانتیگراد را به ثبت رساندند. این آمار به دلیل ایراد احتمالی دستگاه های ترمومتر نصب شده در لیبی مورد مناقشه قرار گرفت. این آمار هرگز توسط هیچ ایستگاه زمینی اندازه گیری دما در سایه، شکسته نشد و کماکان به قوت خود باقی است.

 

بیابان تورپان باسین، چین

سازمان جهانی هواشناسی دارای 11،119 ایستگاه زمینی هواشناسی در نقاط مختلف جهان است که متاسفانه هیچ کدام از این ایستگاه ها در داخل مکان های کاندید گرمترین نقطه زمین قرار ندارند.

پروفسور دیوید میلدرکسلر (David Mildrexler) رهبر گروه تحقیقاتی در دانشگاه مونتانا در این ارتباط معتقد است بیابان های گرم زمین همچون صحرای گبی، بیابان لوت، بیابان سونوران دارای اقلیمی خشن هستند و عموما از شهر ها و آبادی ها فاصله زیادی دارند. نصب دستگاه های زمینی اندازه گیری دما و نگهداری های معمول برای این دستگاه ها در این مناطق غیر عملی است. این مناطق تا کنون توسط ایستگاه های زمینی مورد مطالعه قرار نگرفته اند.

 

کمبود اطلاعات آماری زمینی برای مشخص شدن گرمترین نقطه جهان این محققین را بر آن داشت تا از داده های ماهواره ای ناسا برای این امر استفاده کنند. داده های ماهواره ناسا بر اساس روش MODIS ، Moderate Resolution Imaging Spectroradiometer گرداوری شده است. این ماهواره در گردش روزانه به دور زمین میزان انرژی آزاد شده از سطح زمین در هنگام بعد از ظهر را ثبت میکند. بررسی داده های آماری این ماهواره از سطح زمین و داده های گردآوری شده از ایستگاه های زمینی اختلافات فاحشی را نشان میدهد.

 

نتایج این تحقیقات حکایت از آن دارد که بیابان لوت در ایران یکی از گرمترین نقاط زمین است. بر اساس داده های آماری ماهواره ناسا در سال 2005، سطح زمین در بیابان لوت دارای دمای 70.7 درجه سانتیگراد بوده است. این دما بالاترین دمای ثبت شده از سطح زمین در کلیه داده های آماری این ماهواره است که هرگز تکرار نشده است. همچنین در سالهای 2004، 2006، 2007 و 2009 دمای سطح زمین در لوت بین 68 تا 69 درجه سانتیگراد متغیر بوده و نسبت به سایر نقاط جهان از دمای بالاتری برخوردار بوده است.

ریگستان لوت (ریگ یلان)،بیابان لوت

جالب است بدانید که لوت هر سال گرمترین دمای سطح زمین را به خود اختصاص نداده است. در سال 2003 این رکورد به بدلندزها در صحرای کوئینزلند استرالیا با دمای 69.3 درجه سانتیگراد و در سال 2008 بیابان تورپان باسین چین با دمای 66.8 درجه سانتیگراد اختصاص داشته است. صحرای باسین در چین دارای ارتفاعانی با سنگهای تیره متمایل به قرمز رنگ است که در هنگام پس از ظهر در زیر تابش خورشید دمای فوق العاده بالایی پیدا میکنند.

 

دمای سطح زمین از فاکتورهای متعددی پیروی میکند که از جمله آنها میتوان به تغییرات تشعشعات خورشیدی، جنس و رنگ خاک و دمای محیط اشاره کرد. با توجه به این اصل که دمای سطح زمین در هنگام ظهر و پس از آن همیشه از دمای محیط گرمتر است (همانند شنهای ساحل که بسیار گرمتر از دمای هوا در ساحل است). می توان نتیجه گیری کرد بیابان لوت در ایران، صحرای العزیزیه در لیبی، بدلندزها در صحرای کوئینزلند استرالیا و بیابان باسین در چین همگی در دایره گرمترین نقاط زمین قرار دارند ولی تا هنگامیکه ایستگاه های زمینی اندازه گیری دما در هر یک از این مناطق نصب نگردد اینکه هر یک از این نقاط را گرمترین نقطه جهان قلمداد کنیم سخن به گزاف گفته ایم.

 

فرضیه قطب گرمایی زمین در لوت ابتدا در سال 1952 توسط پروفسور استراتیل استاد دانشگاه وین در اتریش مطرح شد. وی پس از بررسی های هوایی، غرب نصرت آباد واقع در ریگ یلان را به عنوان گرمترین نقطه زمین مطرح کرد. درسال های بعد تئودور مونو همان مکان را به عنوان قطب گرمایی زمین تایید کرد. پروفسور پرویز کزدوانی فرضیه قطب گرمایی منطقه گندم بریان در لوت را مطرح کرد. این که این فرضیه بر پایه چه اسناد و مدارکی مطرح شد در حوصله این نوشتار نمیگنجد ولی با استناد به آمار ایستگاه های زمینی در نزدیکترین مناطق به بیابان لوت گرمترین نقطه این بیابان در چاله مرکزی لوت پیشبینی شده است. (آمار اداره هواشناسی کشور سال 1355). با استناد به آمار ثبت شده ناسا بالاترین دمای سطح زمین در لوت در نقاط مختلف ریگ یلان در شرق لوت ثبت شده است. نه تنها گندم بریان گرمترین نقطه  لوت نیست بلکه فاصله هوایی آن تا نقاط ثبت شده ناسا، 150 کیلومتر فاصله دارد.

گردآوری : حمید رضا طاهر

منبع : http://www.irandeserts.com

منابع مورد استفاده:

مقاله گرمترین نقطه زمین از وب سایت earthsky

داده های آماری ناسا از گرمترین سطح زمین

کتاب جغرافیای طبیعی بیابان لوت، احمد موستوفی