کوهنوردی، حادثه، قانون (حشمت حیدریان- عباس محمدی*) بخش 5

برای شناختن مسوول یک حادثه در برنامه ای که متشکل از تعداد زیادی عضو با سطح تجربه ها و مسوولیت های گوناگون است، ابتدا باید حادثه را مورد بررسی قرار دهیم و مسوول حادثه را بر مبنای وظایفش و سطح تجربه و سمت در برنامه بشناسیم. به طور کلی می توان گفت که افراد دارای تجربه ای بالاتر  و سمت بالاتر، مسوولیت بیشتری دارند.

از سوی دیگر، کوه نوردان شرکت کننده در برنامه ها وظیفه دارند بر پایه ی برنامه ی از پیش تعیین شده با نظم به سوی هدف پیش بروند و اوامر و نواهی سرپرست (یا پیش کسوت یا مربی) را اجرا کنند. آنان نباید برای کسب افتخار، با پذیرش خطر جان خود و دیگران را به خطر بیاندازند. اگر یک کوه نورد با پذیرش خطر، دستور سرپرست را نادیده بگیرد؛ در صورت بروز هر گونه حادثه ای در برنامه، مسولیت قانونی فقط متوجه خود اوست.

در صورت بروز حادثه و طرح دعوا، قاضی با بررسی همه جانبه و تشخیص رابطه ای سببیت با نقض مقررات، در کشف حققیت می کوشد و کوه نورد خاطی را به مجازات می رساند. برای آن که کوه نورد در حادثه ای مسوول شناخته شود، لازم است که بین عمل (یا ترک فعل) او و حادثه، رابطه ای احراز شود؛ در این صورت می توان گفت که حادثه، نتیجه ی حرکت عمدی یا قصور و بی احتیاطی او بوده است.

یک بار دیگر یادآور می شود که اگر نقض مقررات (یا عرف) نشده باشد و فعالیت ورزشی در محدوده ی زمانی و مکانی خود انجام شده باشد، در صورت بروز حادثه – با هر گوه نتیجه؛ حتی مرگ- کوه نورد همراه یا سرپرست و مربی و... هیچ گونه مسولیتی نخواهند داشت.

مسوولیت کوه نورد. در برنامه های دوستانه و سازمان نیافته، چنانچه کوه نورد به دلیل نداشتن آمادگی جسمی/ روحی/ فنی، یا رعایت نکردن اصول ایمنی و بی احتیاطی، یا اشتباه، دچار حادثه شود، مسوولیت متوجه خود اوست. در برنامه های سازمان یافته (مانند برنامه هایی که از سوی هیات ها، گروه ها، باشگاه های کوه نوردی اعلام و اجرا می گردد، یا برنامه های تیم ملی) اگر عضو شرکت کننده در برنامه از اوامر و نواهی سرپرست یا مربی سرپیچی کند، و دچار حادثه شود، مسوولیت فقط متوجه خود او خواهد شد.

سهل انگاری در "حمایت"، تسبیب حادثه با بی احتیاطی (مثلا فراهم آوردن شرایط سقوط سنگ)، دادن ابزار فرسوده یا خراب به هم طناب، تحریک هم نورد به انجام کار غیر معقول، شوخی نابجا در محیط کوهستان و مانند اینها، اگر منجر به بروز حادثه برای همراهان شود، شخص مرتکب مسول خواهد بود.

مسولیت سرپرست. سرپرست، کوه نوردی است که هدایت و هماهنگی یک گروه انسانی را با تجهیزات و تدارکات آنان به سوی هدفی مشخص بر عهده دارد. در یک برنامه ی کوه نوری، سرپرست معمولا فرد با تجربه تر و آگاه تر گروه است. او اختیار دارد که کارهای برنامه را در میان افراد گروه تقسیم کند و دستورهای لازم را به آنان بدهد، و نیز اختیار دارد برنامه را متوقف کند و گروه را به مبدا بازگرداند. از دیگر وظیفه های سرپرست، می توان حفاظت و مراقبت از اعضا را نام برد. در زیر به چند جنبه از مسوولیت های سرپرست اشاره می کنیم:

1.    مسوولیت اخلاقی؛ تلاش در پرورش خصلت های نیکو، مسوولیت وجدانی در جهت مراقبت از اعضای گروه

2.    مسولیت فرهنگی؛ تلاش در انتقال و گسترش فرهنگ کوه نوردی

3.    مسولیت معنوی؛ تلاش در رسیدن به کمال و فضیلت، مبارزه با ناهنجاریهای رفتاری

4.    مسولیت قانونی؛ تلاش در حفظ جسم و جان کوه نوردان در برابر خطرات احتمالی (جلوگیری از بروز حادثه، و نیز فعالیت امدادی درست پس از حادثه).

مسوولیت مربی. مربی در محل آموزش، وظیفه ی سرپرستی کارآموزان و کمک مربیان و مربیان کم تجربه تر را برعهده دارد. همچنین وظیفه دارد آموزش های درست ارایه دهد، و چنانچه بر اثر آموزش های غلط او حادثه ای به وجود آید، مسوولیت خواهد داشت. آماده سازی کوه نوردان برای اجرای صحیح برنامه، و نیز مراقبت از کارآموزان از دیگر وظیفه های مربی است.

سرپرستان و مربیان یا کوه نوردان با تجربه تر حاضر در یک برنامه ی کوه نوردی باید هشدارها و تذکرات حفاظتی را عمدا با صدای بلند در جمع کوه نوردان بیان کنند. همین اوامر (دستور اجرا) و نواهی (نهی از پذیرش خطر) مسوولیت را متوجه کوه نوردان مجری می کند. نخستین شرط در عدم مسوولیت، تذکر در اجرای دقیق مقررات به کوه نوردان است. رفتار بر اساس مقررات یا عرف، و نیز پیش بینی خطرهای احتمالی و بیان آنها از دیگر عوامل رفع مسولیت مربی است.

مسوولیت پیش کسوت. پیش کسوتان کوه نوردی که عمر خود را در کوه نوردی و گسترش فرهنگ آن سپری کرده اند، به دلیل تجربه ی بیشتر و انتظاری که از آنان می رود، در گروه ها و باشگاه ها و برنامه های کوه نوردی، مسوولیت بیشتری دارند. بر این اساس آنان باید در تمام مدت برنامه تذکرات لازم را ادا نمایند.

مسوولیت پزشک. در برنامه های کوه نوردی، پزشک ( کوه نورد یا غیر کوه نورد) وظیفه ی تشخیص و درمان افراد گروه را دارد. او موظف به تبعیت از معیارهای پزشکی است و باید داروها و لوازم متعارف پزشکی در کوهستان را داشته باشد. پزشک متعهد به ارایه ی خدمات حرفه ای پزشکی است؛ البته این خدمات در کوهستان بسیار متفاوت با شهر است. مسوولیت پزشک کوهستان پیش از شروع برنامه، آغاز می گردد؛ او باید پیش از برنامه با معاینه های پزشکی از سلامت افراد مطمئن شود(در حد ممکن و متعارف). در زمان اجرای برنامه باید وضع سلامت افراد را زیر نظر داشته باشد و از خطرات پیش گیری نماید یا در رفع آنها بکوشد (مثلا در مورد فرد کوه گرفته، وی را به پایین دلالت کند). پس از بروز حادثه هم باید در کمترین زمان ممکن اقدام های درمانی را شروع کند و لازم است که تا اعزام مصدوم به بیمارستان یا دیگر مراکز درمانی در کنار او باشد.

امدادگر وظیفه دارد در یافتن مصدوم و اجرای کمک های اولیه و رساندن او به پایین کوه یا نقطه ای مطمئن دیگر تا حد امکان (در حدی که خطر جدی جانی برای خودش یا همراهانش نداشته باشد) بکوشد، اما حق ندارد در امور پزشکی مداخله نماید.

خودداری از کمک به آسیب دیده، از سوی هر کس ( به ویژه هر فرد مسوول) در برنامه ی کوه نوردی جرم است. در عین حال اقدام به "کمک" با شتاب زدگی یا ناشی گری(حتی اگر از روی حسن نیت باشد)، چنانچه به وارد شدن آسیب بیشتر به مصدوم منجر شود، جرم تلقی می گردد.

مسوولیت تولیدکنندگان و عرضه کندگان وسایل کوه نوردی. طناب، کارابین، کلنگ یخ، کلاه ایمنی، یومار، طناب سینه، صندلی صعود، کرامپون و دیگر لوازم فنی باید دارای استانداردهای لازم باشد، و همراه با آن ها دستورهای لازم و هشدار در مورد خطر استفاده ی نادرست ارایه شود. اگر ابزاری با مشخصات فنی ادعایی ارائه شود، اما در عمل توان و کارایی ادعاشده را نداشته باشد و سبب ساز حادثه ای شود، مسوولیت قانونی متوجه تولیدکننده و وارد کننده و عرضه کننده ی آن ابزار خواهد بود.

مسولیت گروه ها و باشگاه های کوه نوردی. مراقبت از اعضای گروه یا باشگاه در برنامه های کوه نوردی، و اداره ی کلیات برنامه ها، از وظیفه های مدیران گروه یا باشگاه است که معمولا به یکی از اعضای با تجربه تر شرکت کننده در برنامه تفویض می شود. انتصاب فرد بی کفایت برای سرپرستی یک برنامه یا استخدام یک مربی بی صلاحیت برای برگزاری دوره ی آموزشی، و بروز حادثه بر اثر آن، می تواند دلیلی برای اقامه ی دعوا به طرفیت مدیران گروه یا باشگاه باشد (بر اساس مفاد ماده ی یک قانون مسولیت مدنی). این سازمان ها می توانند با توضیح خطرهای کوهستان برای داوطلبان عضویت و گرفتن امضا از آنان در این مورد که عواقب ناشی از بروز حوادث کوهستان بر عهده ی خودشان است، و نیز برگزاری دوره های آموزشی و رعایت اصل مراتب مهارت ها (اعزام به برنامه های دشوار پس از شرکت در برنامه های ساده تر و تمرینی)، از خود رفع مسوولیت قانونی کنند.

عضوگیری از افرادی که به سن قانونی نرسیده اند یا شرکت دادن آنان در برنامه های کوه نوردی، بدون گرفتن رضایت نامه ی کتبی از اولیا، می تواند موجب طرح دعوا باشد.

گروه های کوه نوردی ایران، مجوز فعالیت خود را بر اساس "دستورالعمل تشکیل گروه های کوه نوردی" مصوب 15/1/68 سازمان تربیت بدنی، از فدراسیون کوه نوردی می گیرند. در این دستورالعمل موادی به چشم می خورد (از جمله ماده ی 5) که ممکن است در صورت بروز حادثه برای اعضای گروه، مستند طرح دعوا از سوی مصدوم یا خانواده ی او، و یا مستندی برای فدراسیون در لغو مجوز فعالیت گروه قرار گیرد. باشگاه ها نیز با مجوزهای سازمان تربیت بدنی فعالیت می کنند، و رعایت نکردن مفاد مصوبه ی مربوطه می تواند به همین ترتیب مستند طرح دعوا یا لغو پروانه قرار گیرد.

مسوولیت فدراسیون کوه نوردی. در هر برنامه ای که فدراسیون مجری آن باشد، مدیران فدراسیون و مربیان و سرپرستان برنامه ها، همچون مسولان گروه ها و باشگاه ها، مسولیت قانونی دارند. کوتاهی در آموزش و تمرین، قصوردر رعایت مقررات و عرف، بیمه نکردن افراد شرکت کننده در برنامه، و مانند آنها، از مواردی است که می تواند به مقصر شناخته شدن مدیران و دست اندرکاران فدراسیون از سوی مقامات قضایی یا سازمان تربیت بدنی منجر شود.

فدراسیون کوه نوردی بر اساس "اساسنامه ی فدراسیون های ورزشی آماتوری جمهوری اسلامی ایران" مصوب 9/3/1378 سازمان تربیت بدنی، وظایف کلی تری هم دارد که ممکن است مستند طرح پاره ای از دعاوی قرار گیرد؛ مثلا در ماده ی 3 این اساسنامه، ذیل وظایف فدراسیون ها، «انتشار کتب، جزوات، نشریات آموزشی و نشر اخبار و ترجمه ی قوانین بین المللی» آمده است. قصور در کار آموزش و انتشار اطلاعات، یا آموزش نادرست می تواند موجب مسوولیت مدنی تلقی گردد.

گردآوری : حمید رضا طاهر

منبع : http://www.alpineclub.ir